Een Stem voor Elke Stem: Burgerberaden en haar functie

Jordy Hulzebos (Leefbaar Almere)
Jaap Steenkamer (GroenLinks)

Een Stem voor Elke Stem: Burgerberaden en haar functie

Op voorstel van het presidium en de burgemeester sprak de raad op 25 mei 2023 met dr. Lisanne de Blok. Aanleiding was de historisch lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 (39,8%). Mevr. De Blok is één van de schrijvers van het rapport ‘De lokale niet-stemmer’, een onderzoek dat BZK liet uitvoeren, waarbij ook interviews in Almere Poort zijn gehouden. Hieruit bleek dat men verschillende redenen heeft om niet te stemmen. De niet- stemmer heeft een gebrek aan vertrouwen, desinteresse in politiek en het gevoel niet gezien of gehoord te worden door de lokale politiek (Zie mij, hoor mij). Daarnaast sprak de raad op 11 januari over plan van aanpak participatienota en geleerde lessen burgerparticipatie. Bij deze bespreking gaven verschillende insprekers aan niet tevreden te zijn over het participatieproces.

Vanavond willen de indieners van dit agendavoorstel graag met u het gesprek aangaan over een mogelijk effectief participatie-instrument: het burgerberaad. Dit instrument kan worden ingezet bij ontwikkelingen die invloed hebben op de directe omgeving van inwoners.

Het belang van deliberatieve democratie

De inwoner betrekken bij de besluitvorming is ontzettend waardevol. Het zorgt voor een meer inclusieve, transparante en verantwoordelijke samenleving. Burgers hebben unieke inzichten en ervaringen die waardevol zijn bij het nemen van beslissingen die hun leven en gemeenschap beïnvloeden.

Waar referenda de kiezers alleen maar vragen ergens voor of tegen te zijn, is het veel waardevoller om hen met elkaar in gesprek te laten gaan en samen te zoeken naar oplossingen. Dat noemen we ‘deliberatieve democratie’: hierin staat publieke discussie, het gesprek en redelijke argumentatie centraal. Door naar elkaar te luisteren kunnen burgers samenwerken aan weloverwogen oplossingen voor ingewikkelde vraagstukken.

Inzetten van het instrument ‘burgerberaad’

Om het vertrouwen in de gemeentelijke besluitvorming te herstellen en de burger meer te betrekken, zijn de indieners voorstander van het ‘burgerberaad’. Een burgerberaad is een groep gelote burgers, die met elkaar het gesprek aan gaan, zich verdiepen in de voorgedragen kwestie en vervolgens gezamenlijk komen met een advies, voorstel of besluit (afhankelijk van het mandaat dat ze gekregen hebben).

In Almere kennen we al iets wat veel weg heeft van een burgerberaad. Dat zijn de Havenadviseurs die adviseren in het kader van de stedelijke vernieuwing van Almere Haven. Ook is het college bezig om een burgerberaad op te zetten in het kader van de Omgevingsvisie.

De indieners zouden graag vaker gebruik maken van deze vorm van burgerparticipatie. En om die reden willen we hierover het gesprek aangaan binnen de raad.

Hoe werkt een burgerberaad?

• Willekeurige selectie: De deelnemers worden op willekeurige wijze geselecteerd uit de gehele populatie van de stad, hierbij wordt wel gelet op een evenredige vertegenwoordiging gebaseerd op verschillende factoren. Dit garandeert een diverse en representatieve groep burgers.
• Kennisontwikkeling: onderdeel van het burgerberaad is dat de deelnemers verdiepen in het onderwerp door deskundigen uit te nodigen. Dit stelt hen in staat om goed geïnformeerde standpunten te vormen. De deelnemers bepalen zelf welke informatie zij nodig hebben.
• Facilitatie: Een neutrale en ervaren gespreksleider begeleidt het proces. De gespreksleiders zorgen ervoor dat de discussies ordelijk en respectvol verlopen. Daarnaast zorgt de gesprekleider ervoor dat alle deelnemers gelijke mogelijkheden krijgen om hun standpunten naar voren te brengen.
• Deliberatie: De geselecteerde burgers gaan met elkaar in gesprek, bespreken het onderwerp grondig en overwegen verschillende standpunten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van redelijke argumentatie en feitelijke informatie.
• Opstellen van aanbevelingen: Aan het einde van het proces worden de bevindingen samengevat en worden aanbevelingen opgesteld die worden voorgelegd aan beleidsmakers of andere relevante actoren.
• Mandaat: Van te voren dient ook te worden afgesproken wat met de uitkomst van dit proces wordt gedaan. Brengen ze een advies uit aan de raad en besluit de raad vervolgens zelf? Of worden de adviezen direct opgenomen in het beleid?

Voordelen van een burgerberaad

Het instrument burgerberaad heeft verschillende voordelen:

• Representatief: Doordat deelnemers geloot worden, vormen ze – in tegenstelling tot reguliere participatieprocessen of democratische verkiezingen – tot een representatieve afspiegeling van de samenleving. Burgers die anders niet veel van zich laten horen, krijgen nu de kans om hun stem te laten horen. Om gelijkwaardige deelname mogelijk te maken is het belangrijk om te zorgen dat iedereen mee kan doen. Dit kan door middel van het aanbieden van maatoplossingen voor mogelijke deelnemers, zoals het regelen van tijdelijke kinderopvang, een afspraak voor een vergoeding etc. Overwegingen over dit soort inclusie, net als bijvoorbeeld de informatie over het taalniveau en ondersteuning op het gebied van informatie zijn volgens mij belangrijk om mee te nemen.
• Diepgaande overweging: Het deliberatieve proces biedt deelnemers de mogelijkheid om complexe kwesties grondig te bespreken en verschillende standpunten te overwegen. Dit zorgt voor weloverwogen beslissingen die rekening houden met diverse invalshoeken.
• Vertrouwen en legitimiteit: Doordat de geselecteerde burgers willekeurig zijn gekozen, worden de aanbevelingen van het deliberatieve proces vaak gezien als een weerspiegeling van de bredere samenleving. Dit vergroot het vertrouwen in de resultaten en de legitimiteit van de besluitvorming.
• Kwalitatieve resultaten: De representatieve, deliberatieve steekproef bevordert een sfeer van redelijke argumentatie en feitelijke informatie, waardoor emoties en vooroordelen worden verminderd. Dit resulteert in beter geïnformeerde en meer doordachte beslissingen.

Risico’s/ Nadelen Burgerberaad

Juiste vraagstelling: Het is heel belangrijk om de juiste vraag te stellen bij een burgerberaad. Een te brede vraag geeft vaak niet het antwoord op het op te lossen probleem.

Mandaat raad vs. burgerberaad: Het is essentieel om duidelijke afspraken te maken in hoeverre het burgerberaad bepaalt en de vrijheid heeft. Wat doet de raad als hij het niet eens is met de uitkomst van het burgerberaad?

Tijdsbestek: Voor een grondige uitvoering van burgerberaad zijn inwoners nodig die tijd willen en kunnen besteden hieraan. Dit kan ook betekenen dat een deel van potentiële deelnemers niet kan deelnemen. Denk aan de groep 30 tot 45 jarige inwoners met kinderen en een fulltime baan.

Kostenplaatje: De organisatie van een burgerberaad brengt kosten met zich mee. Voorafgaand aan de organisatie van een burgerberaad is het belangrijk hierover afspraken te maken.

Het doel van de bespreking is om samen met de raad de mogelijkheden te bespreken tot het moderniseren van ons participatieproces. Daarnaast willen we aan de hand van insprekers inzage krijgen bij de toepassing van een dergelijk instrument als een burgerberaad.

Vanavond komen drie experts spreken over het burgerberaad en burgerparticipatie. De eerste twee experts (Anneke Schepers & Roxanne Oude Alink) zullen meer vertellen over de Havenadviseurs, een soort mini-burgerberaad in Almere. In Almere wordt sinds 2022 gewerkt met havenadviseurs.

Deze havenadviseurs zijn inwoners die meedenken over het Havenhart 2.0. De Havenadviseurs komen drie keer per jaar bij elkaar om samen advies te geven over belangrijke onderwerpen zoals wonen, parkeren, bereikbaarheid, groen of het centrum van Almere Haven. Zij gaan onderling in gesprek over de belangrijkste onderwerpen die spelen in Haven en geven hierover advies. Als bijvoorbeeld een bouwbedrijf of de gemeenteraad plannen concreet maken, dan stuurt het Havenverbond hen het advies van de Havenadviseurs. Daarnaast zal Jérôme Scheltens (gemeente Almere) meer vertellen over burgerparticipatie en in het bijzonder hoe dit het beste functioneert in relatie tot de gemeenteraad. Na twee presentaties waarna uw als raad de ruimte heeft om vragen te stellen willen de indieners graag het gesprek aangaan met de raad en de volgende vragen bespreken:

• Welke toegevoegde waarde ziet u in een burgerberaad?
• Wat zijn volgens u belangrijke factoren voor succes of falen van een burgerberaad?
• Hoe ziet u de verhouding tussen burgerberaad en Gemeenteraad?
• Bent u bereid zich te laten leiden door het advies van een burgerberaad?
• Of beschouwt u het als slecht één van de vele adviezen?
• Wat voor vraagstukken zijn geschikt om aan een burgerberaad voor te leggen?